«Για να θυμούνται κι ύστερις, όσες γενιές κι α’ ρθούνε…»

Στις 20 Αυγούστου του 2022 τελέστηκε στην Κρήτη ένας διαφορετικός γάμος βγαλμένος από τα παλιά.
Ο νέος αρχηγός των Κουρητών, Γιώργης Παττακός του Εμμανουήλ και της Μαρίνας, με καταγωγή από το Χρωμοναστήρι Ρεθύμνης, νυμφεύτηκε την Κουρητοπούλα τέταρτης γενιάς, Άννα Μουστάκα του Παύλου και της Σταυρούλας, με καταγωγή από το Σέλινο Χανίων. Κουμπάρος του ζευγαριού ήταν ο Γιώργος Αλεξάκης, επίσης Κουρήτης τέταρτης γενιάς και πιλότος της πολεμικής αεροπορίας, με καταγωγή από τις Αλόιδες Ρεθύμνου.
Η γαμήλια αυτή τελετή στάθηκε αφορμή  να αναβιώσουν πολλά κρητικά ήθη και έθιμα του γάμου, ενώ χρειάστηκαν περίπου δύο χρόνια προετοιμασίας για να γίνουν όλα όπως παλιά και να απολαύσουν όλοι οι παρευρισκόμενοι έναν αυθεντικό παραδοσιακό κρητικό γάμο.

Πριν την ημέρα του γάμου

Μία εβδομάδα πριν το γάμο, ο πατέρας του γαμπρού Παττακομανώλης, έκανε την παραδοσιακή κάλεση σε όλο το χωριό, όπως γινόταν τον παλιό καιρό, πέρασε από όλα τα σπίτια και προσκάλεσε στο γάμο τους χωριανούς και τους φιλοξενούμενούς τους. Οι συγγενείς και φίλοι του ζευγαριού είχαν λάβει από καιρό το προσκλητήριο, στο οποίο ήταν γραμμένο ένα νεοριζίτικο, εμπνευσμένο από τον συγγενή του γαμπρού και θεολόγο, κ. Ρηγινιώτη Θεόδωρο.

Στις 17 Αυγούστου 2022 ,τρεις ημέρες πριν τον γάμο, πραγματοποιήθηκε ο πρόγαμος. Ο γαμπρός φόρεσε παραδοσιακές κρητικές γκιλότες σε βασιλικό μπλε χρώμα, ραμμένη από τον Κωστή Βεστάκη και βυσσινί στιβάνια κατασκευασμένα από τον Αριστείδη Τουπή. Η νύφη στο πλευρό του φόρεσε ένα σύγχρονο φόρεμα, επηρεασμένο από τη λευκή σφακιανή φορεσιά του 17^ου αιώνα, με μινωικές αναπαραστάσεις δελφινιών και κρίνων, εμπνευσμένο από το ζευγάρι δια χειρός Στυλιανού Ρουβάκη.
 Το ζευγάρι ξεκίνησε από το πατρικό σπίτι των Παττακών, στο Χρωμοναστήρι Ρεθύμνης συνοδεία καντάδας αλλά και πλήθους συγγενών,εδικών και φίλων. Τα πρώτα τους αυτά βήματα έγιναν υπό τους ήχους του μουσικού συγκροτήματος των Μιχάλη και Λευτέρη Καλλέργη (λύρα και τραγούδι), Μανούσου Μιχ. Καλλέργη (λαούτο), Μανούσου Νικ. Καλλέργη (λαούτο), Θωμά Μπολάκη (κιθάρα), Φραγκίσκου Μπαλτζάκη (ασκομπαντούρα-μπαντούρα-νταουλάκι-σφυροχάμπιολο) και Νεκτάριου Κουναλάκη (μαντολίνο-ασκομπαντούρα) .Έτσι, κάτω από παραδοσιακούς κρητικούς ήχους διέσχισαν τα σοκάκια του χωριού. Όπως προστάζει η παράδοση, οι χωριανοί άνοιξαν τα σπίτια τους προσφέροντας κεράσματα, ενώ όλοι οι «εδικοί» τραγούδησαν όμορφες κι ευγενικές μαντινάδες με ευχές για το μελλοντικό αντρόγυνο.

 Τελικός προορισμός ήταν η τοποθεσία που θα φιλοξενούσε το γλέντιτ το οποίο ξεκίνησε νωρίς το βράδυ και κράτησε μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Το χορό άνοιξαν οι οικογένειες του ζευγαριού, και ακολούθησε ο χορός του κουμπάρου και των Κουρητών, ντυμένοι με τα «Αγιορείτικά» τους (παραδοσιακές γκιλότες), με βυσσινί στιβάνια οι άντρες και μπλε αρχοντικά φορέματα οι κοπελιές.

 Όπως συνηθίζεται στην Κρήτη, πολλοί καλεσμένοι προσέφεραν κανίσκια, για να συνδράμουν στον γάμο με τον δικό τους τρόπο. Ιδιαίτερο στοιχείο στη βραδιά τόσο του πρόγαμου αλλά και του γάμου αποτέλεσε το παραδοσιακό ψήσιμο του αντικριστού, από τον Ανωγειανό πρωτομάστορα, Μανώλη Μαυρόκωστα.

Ανήμερα του γάμου…

Η νύφη

 Ανήμερα του γάμου, η νύφη άρχισε την προετοιμασία της σε ένα φιλικό σπίτι στο Χρωμοναστήρι. Εκεί έφτασαν ντυμένες με παραδοσιακές κρητικές φορεσιές, Κουρητοπούλες τρίτης και τέταρτης γενιάς, για να την ντύσουν και να την τραγουδήσουν.

 Η νυφική φορεσιά ήταν μια ζωγραφιά: συνδύαζε, με μοναδικό τρόπο, στοιχεία τόσο από την κρητική και ορθόδοξη παράδοση όσο κι από τον Μινωικό πολιτισμό. Η φούστα κεντήθηκε με την τεχνική της σταυροβελονιάς σε μπλε, γαλάζιες και χρυσές αποχρώσεις. Στον ποδόγυρο δέσποζαν μινωικοί κρίνοι, ρόδια -σύμβολα του γάμου και της γονιμότητας- αλλά και παγώνια -ως εκκλησιαστικά σύμβολα της αγιότητας, της αιωνιότητας και της ανάστασης. Τα υπέροχα αυτά μοτίβα συμπληρώθηκαν με ένα ιδιαίτερο γραφικό, δανεισμένο από πλακάκι της εκκλησίας του Αγίου Μηνά στο Ηράκλειο, στοιχείο που συνδέεται με τις παλαιότερες γενιές της οικογένειας των Παττακών. Το πλακάκι του Αγίου Μηνά είναι αποτυπωμένο σε υφαντό του αργαλειού, σε κουσκουσέ -σκέπασμα κρεβατιού- κειμήλιο της γιαγιάς του γαμπρού, από τη γιαγιά της. Τα μεσοφόρια, κεντήθηκαν κι αυτά με Μινωικούς κρίνους σε μπλε, γαλάζιες και χρυσές αποχρώσεις, ενώ ο ποδόγυρός τους ακολούθησε τα ίδια χρώματα με το σχέδιο από το πλακάκι του Άγιου Μηνά. Μία χειροποίητη δαντέλα -κοπανέλι- με καρδιές ολοκλήρωσε το τελείωμα του μεσοφοριού. Ένα μεταξωτό, λευκό ζωνάρι, με μπλε, γαλάζιες και χρυσές ρίγες κατά μήκος του, αγκάλιαζε τη μέση της νύφης. Το γιλέκο της ήταν χρυσοκέντητο, κατασκευασμένο από λευκό ύφασμα βελούδο, με μπλε αποχρώσεις στα γεμίσματα των κεντημάτων.

 Στα πλεγμένα της μαλλιά έβαλε λευκή νυφική μπόλια με μεταξωτά «κρούσσα». Τα λευκά της παπούτσια ήταν επίσης κεντημένα με μπλε και γαλάζιους κρίνους. Το λαιμό της στόλιζε ένα μοναδικό, σύγχρονο περιδέραιο, δημιούργημα και δώρο του γαμπρού Παττακογιώργη για το γάμο τους, εμπνευσμένο από τη μινωική εποχή, με μινωικούς κρίνους, λευκούς και κοραλί πολύτιμους λίθους συνοδευόμενο από ένα περίτεχνο βυζαντινό σταυρό. Η νύφη φόρεσε όμοια σκουλαρίκια και ένα χρυσό δαχτυλίδι, που στην μία του όψη είναι χαραγμένη η μορφή του Αρχάγγελου Μιχαήλ, ενώ στην άλλη, η Θεοτόκος. Αφού Κουρήτισσες και συγγενείς ετοίμασαν και στόλισαν τη νύφη, εκείνη με τη σειρά της, χάρισε στην κουμπάρα τους Σταυρούλα Μακρυδάκη, Κουρήτισσα 4^ης γενιάς και σύζυγο του Γιώργου Αλεξάκη, ένα κολιέ αποτελούμενο από αμπρακάμους και συρματερό σταυρό, με μπλε και λευκούς ημιπολύτιμους λίθους. Στο τέλος της προετοιμασίας η νύφη και η οικογένειά της συγκεντρώθηκαν στο σαλόνι όπου η κουμπάρα μαζί με τις Κουρήτισσες τραγούδησαν τα «Παινέματα της Νύφης» , ένα έθιμο που συγκίνησε ιδιαίτερα συγγενείς και φίλους.

 Στη συνέχεια, κατέφθασαν οι μουσικοί και η νύφη χόρεψε, με όλες τις κοπελιές των Κουρητών, ένα συρτό στην αυλή του σπιτιού.

 Στο τέλος του χορού χάρισε στην καθεμία, ως ενθύμιο γάμου, ένα γυναικείο βουργιάλι, κεντημένο με κρητική βελονιά, με τα αρχικά γράμματα του ονόματος της εκάστοτε κοπελιάς.

    
Ο γαμπρός
Την ίδια χρονική στιγμή, στην πάνω ρούγα του χωριού, στο πατρικό των Παττακών ετοιμαζόταν ο γαμπρός. Φόρεσε την επίσημη, παραδοσιακή κρητική φορεσιά τα σαλβάρια, με μερικά στοιχεία που όμοιά τους δεν έχουμε ξαναδεί.  Η φορεσιά του γαμπρού αποτελούνταν από το χρυσοκέντητο, σταυρωτό μπλε τσόχινο γιλέκο και τη βράκα με κεντήματα από χρυσές και ασημένιες κλωστές-, το μεϊντάνι -στο πίσω μέρος του οποίου κεντήθηκε ένας μικρός σταυρός, ένα διαφορετικού τύπου καπότο που σε μέγεθος μοιάζει με την παλιά λασιθιώτικη κάπα, αλλά με τσόχινο ύφασμα και χρυσό κέντημα και τέλος, το μεταξωτό μπλε-βυσσινί ζωνάρι.

 Την εμφάνιση του γαμπρού συμπλήρωναν τα επίσημα λευκά, παραδοσιακά στιβάνια και το παλιό παραδοσιακό κρητικό φέσι, το οποίο συναντάμε σε φωτογραφίες πολλών οπλαρχηγών. Τη φορεσιά κοσμούσαν, επίσης, μία ασημένια καδένα με σταυρό και χρυσές λεπτομέριες ,με χαραγμένες τις μορφές των Τεσσάρων Μαρτύρων Ρεθύμνης, δημιούργημα του πατέρα του Μανώλη Παττακού, ένα ασημοκουκλωμένο χειροποίητο κρητικό μαχαίρι με σκαλισμένους τους Αγίους, τα ονόματα των οποίων βρίσκονται στην οικογένεια του γαμπρού, κατασκευασμένο από τους λαϊκούς τεχνίτες, Αντώνη Κωνσταντουδάκη στο φουκάρι και Σταύρο Πατεράκη στο μαχαίρι.  Τέλος, τη φορεσιά συμπλήρωνε κεχριμπαρένιο κομπολόι συναισθηματικής αξίας, κειμήλιο του Παττακομανώλη.

Μετά μουσικής…

Πολλοί ήταν οι καλεσμένοι που έφτασαν από νωρίς προκειμένου να ζήσουν τα έθιμα του γάμου και της συνεπαρσάς (της πορείας που γίνεται από το σπίτι του γαμπρού για να παραλάβουν την νύφη) αλλά πρώτο-πρώτο έφτασε το μουσικό συγκρότημα του Αντώνη Μαρτσάκη και η Παραδοσιακή Παρέα Νέας Κυδωνίας, από τα Χανιά. Οι ίδιοι αυτοί Ριζίτες είχαν τραγουδήσει, το 1995, στο πρώτο μυστήριο που πραγματοποιήθηκε ποτέ στην εκκλησία του Αστράτηγου στο Χρωμοναστήρι, στη βάφτιση του Παττακογιώργη και του αδερφού του, Παττακονικολή.

Οι ευχές και η συνάντηση του γαμπρού με τη νύφη

 Αφού ετοιμάστηκε ο γαμπρός, κατέβηκε στην αυλή, για να ξεκινήσει η συνεπαρσά της νύφης. Πριν αναχωρήσουν, ο Παττακομανώλης έδωσε ευχές για να αρχίσει ο γάμος και όλοι μαζί ξεκίνησαν με το ριζίτικο «Δώσε μας μάνα την ευχή» να τους συντροφεύει.

Ο γαμπρός, με την παρέα του, διέσχισαν τις γειτονιές και τις πλατείες του χωριού.

 Μπροστάρηδες ήταν πέντε μπαϊράκια δηλαδή τα λάβαρα/σημαίες που κρατούσαν οι Κουρήτες. Στο πρώτο μπαϊράκι κάτω από το σταυρό δέθηκαν, με μαντήλι οι κουλούρες του γάμου και ένα ματσάκι με βασιλικό.

 Η γαμήλια σημαία ή μπαϊράκι σηματοδοτεί την έναρξη του γάμου και μεταφορικά την ίδρυση μιας καινούριας ομάδας μιας οικογένειας, γι’ αυτό και αναγράφονται τα αρχικά του ανδρός πάνω. Η συγκεκριμένη σημαία ήταν δώρο του Αντώνη Μαρτσάκη, βιολάτορα, τραγουδιστή, Κουρήτη 2^ης γενιάς και ραμμένη από τον ίδιο. Είναι πιστό χειροποίητο αντίγραφο της σημαίας που υψώθηκε στην Παναγία την Θυμιανή στα Σφακιά στην επανάσταση του 1821 και διασώθηκε από τον Ανωπολίτη Οπλαρχηγό Χατζή Ανδρέα Κριαρά. Η λόγχη-σταυρός στην κορυφή του, είναι χειροποίητη κατασκευασμένη από τον Χαράλαμπο Πιτροπάκη.

Φτάνοντας έξω από το σπίτι της νύφης ακούστηκαν ιδιαίτερες μαντινάδες από τον γαμπρό, τον Παττακομανώλη, τον κουμπάρο και την παρέα τους, για τον πρώτο γάμο της τέταρτης γενιάς των Κουρητών και το ζευγάρι.

Η νύφη εμφανίστηκε στο μπαλκόνι του σπιτιού με την οικογένειά της, τις Κουρήτισσες και οι δύο μεριές αντάλλαξαν ευγενικές μαντινάδες για να παραδώσουν την νύφη. Η παρέα της νύφης κέρασε την παρέα του γαμπρού τσικουδιά και χειροποίητο ροσόλι ρόδι (παραδοσιακό λικέρ με βάση την τσικουδιά που γινόταν με πικραμύγδαλο ή τριαντάφυλλο).  Όταν έσμιξαν οι δύο οικογένειες, το ζευγάρι φίλησε τα χέρια των γονέων για να πάρουν την ευχή τους και στη συνέχεια ξεκίνησαν όλοι μαζί, συγγενείς, εδικοί και φίλοι με κοντυλιές για την εκκλησία του Άη Αστράτηγου. Είναι το πρώτο μυστήριο γάμου που τελείται σε αυτό το εκκλησάκι σύμφωνα με τις προφορικές μαρτυρίες του χωριού και το είχε τάξει ο Παττακομανώλης από τη βάπτιση των παιδιών του. Η κατασκευή της εκκλησίας αυτής, με βάσει τα στοιχεία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας χρονολογείται από το 1600 περίπου.

Στην εκκλησία

Φτάνοντας έξω από την εκκλησία, ο γαμπρός τραγούδησε στη νύφη την μαντινάδα
«Λαμπρότερη ‘πό σήμερο μέρα καμιά δεν είναι,
απού θα παντρευτούμενε μινωικέ μου κρίνε…».
 Ενώ ο πατέρας του γαμπρού σφράγισε τη στιγμή αυτή τραγουδώντας τη μαντινάδα :
«Νύφη, γαμπρέ να ζήσετε να ’ναι καλή η στραθιά σας,
κι ο Μιχαήλ Αρχάγγελος δίπλα στα βήματά σας…».

Τώρα όλα ήταν έτοιμα για να ξεκινήσει ο γάμος ο οποίος τελέστηκε από

τον Σεβασμιότατο Αρχιεπίσκοπο Κρήτης κ.κ. Ευγένιο, τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Λαοδικείας κ.κ. Θεοδώρητο, τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ.κ. Πρόδρομο, τον Πανοσιολογιότατο Αρχιμανδρίτη Ρωμανό Αναστασιάδη, τον Πανοσιολογιότατο Αρχιμανδρίτη Θεολόγο Παπαλεβυζάκη, τον Αιδεσιμότατο Πρωτοπρεσβύτερο Παττακό Γεώργιο, τον Αιδεσιμότατο Πρωτοπρεσβύτερο Γεώργιο Θραψανάκη,                               τον Αιδεσιμότατο  πρωτοπρεσβύτερο Ζαφειρόπουλο Ευάγγελο και                   τον Αρχιδιάκονο Ζουμπεράκη Κωνσταντίνο.

 Η εκκλησία στολίστηκε από την Αναστασία και Ελένη Φρυσουλάκη, με ξεχωριστής ομορφιάς λουλούδια σε χρώματα όμοια με εκείνα της ουράς των παγωνιών, ενώ οι λαμπάδες του γάμου ήταν στολισμένες με άνθη και υφαντές  χειροποίητες πετσέτες του αργαλειού, φτιαγμένες στην Ιερά Μονή Αγίας Ειρήνης. Στο τραπέζι πάνω υπήρχαν ένας δίσκος με την κανάτα και το ποτήρι του γάμου, δώρα του κουμπάρου, ένα χειροποίητο ξύλινο κασελάκι με μινωικούς κρίνους για τις βέρες, καθώς και η στεφανοθήκη, κατασκευασμένα από τον τεχνίτη Μάρκο Κήλη, δώρο του Αρχιμανδρίτη Θεολόγου Παπαλεβυζάκη, παιδικό φίλο και σύντεκνο του ζευγαριού.

Στο εσωτερικό της στεφανοθήκης ξεχώριζαν οι σκαλισμένες μορφές των Τεσσάρων Μαρτύρων Ρεθύμνης, με τον Μιχαήλ Αρχάγγελο, ενώ οι άκρες  ήταν διακοσμημένες με σύμβολα της χλωρίδας των τεσσάρων εποχών του χρόνου.

 Στη διάρκεια του μυστηρίου εμφανίστηκαν στην εκκλησία άλογα του

Ιππικού Συλλόγου Γεωργαλίδικων αλόγων Ρεθύμνου ο «Άγιος Γεώργιος»,

με επικεφαλής τους Ιωάννη και τον γιο του Χαραλάμπη Λαχνιδάκη.

 Ξεχωριστή μνεία αξίζει στην προσφώνηση του Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Ευγένιου, ο οποίος εκφράστηκε με πατρικά αισθήματα για το ζευγάρι και τίμησε τόσο τον Παττακομανώλη όσο και τους Κουρήτες του, για το σπουδαίο έργο που επιτελούν επί σειρά ετών, μεταλαμπαδεύοντας την κρητική παράδοση τόσο στην Αθήνα αλλά και σε όλο τον κόσμο. Ο λόγος του Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Ευγένιου έκλεισε με την ευχή για καλή συνέχεια στο έργο των «Κουρητών» από τον διάδοχο Παττακογιώργη.

Στο κτήμα
Στο τέλος του γαμήλιου μυστηρίου οι καλεσμένοι οδηγήθηκαν σε έναν ανοιχτό χώρο με ελιές, ακριβώς δίπλα από την εκκλησία του Άη Αστράτηγου.

 Το κτήμα αυτό με θέα τον Βρύσινα, αναμορφώθηκε και δημιουργήθηκε με την προσωπική φροντίδα και επιμέλεια του γαμπρού ειδικά για τον γάμο και ονομάστηκε «Minoan Venue». Εκτός από πανέμορφες ελιές το κτήμα φιλοξενούσε σε ειδικά διαμορφωμένο σημείο πανίδα της κρητικής υπαίθρου, όπως παγώνια, σύμβολο και του γάμου.

 Τα τραπέζια στρώθηκαν με παραδοσιακά, κρητικά εδέσματα και ξεροτήγανα από τον Συνεταιρισμό Γυναικών Παλαιών Ρουμάτων «Η ΑΡΧΟΝΤΙΣΣΑ», τα οποία έφεραν από τα Χανιά, οι γονείς της νύφης.

Όλα ήταν στολισμένα με μυρωδικά της κρητικής υπαίθρου βαλμένα σε πήλινα χειροποίητα δοχεία με τα αρχικά του ζευγαριού και τη χρονολογία , κατασκευασμένα ειδικά για τον γάμο από το «Τσικαλαριό» και την κυρία Ελένη Καυγαλάκη, από τις Μαργαρίτες Ρεθύμνου. Επιπλέον, σε διάφορα σημεία του κτήματος στέκονταν υπερήφανα 60 χειροποίητα πήλινα δοχεία με βασιλικούς και κατιφέδες.

Οι μουσικοί μας

 

Το γλέντι δεν άργησε να ξεκινήσει και σύντομα όλα τα παραδοσιακά μουσικά όργανα της Κρήτης έσμιξαν.

Ο Άντωνης Μαρτσάκης στο βιολί και ο Κωστής Κουτελιδάκης στη λύρα άναψαν τη σπίθα για ένα μοναδικό γλέντι. Το πάλκο συγκέντρωσε συνολικά δώδεκα μουσικούς ενώ ακούστηκαν όλα τα μουσικά όργανα της Κρήτης. Συγκεκριμένα έπαιξαν με αλφαβητική σειρά:

Κοζωνάκης Κανάκης (λαούτο, τραγούδι),

Κουναλάκης Νεκτάριος (ασκομπαντούρα, μαντολίνο),

Κουτελιδάκης Ανδρέας (λαούτο),

Κουτελιδάκης Κωστής (λύρα, τραγούδι),

Μαρεντάκης Νίκος (λαούτο),

Μαρτσάκης Αντώνης (βιολί, τραγούδι),

Μπαλτζάκης Φραγκίσκος (ασκομπαντούρα, μπαντούρα, κρητικό νταουλάκι, σφυροχάμπιολο),

Παπουτσάκης Δημήτρης (κιθάρα),

Πιτροπάκης Χαράλαμπος (ασκομπαντούρα, κρητικό νταουλάκι),

Σαββάκης Γιώργος (λαούτο, τραγούδι),

Σαββάκης Ηλίας (λαούτο, τραγούδι) και

Ψαρουδάκης Γιώργος (λαούτο, τραγούδι) .
 

Οι νεόνυμφοι έκαναν την είσοδό τους στο κτήμα με το γαμήλιο τραγούδι «Πρόβαλε μάνα του γαμπρού» με το μπαϊράκι να προπορεύεται, συνοδεία Κουρητών τρίτης και τέταρτης γενιάς. Στην πίστα του χορού η μητέρα του γαμπρού Μαρίνα τους κέρασε το παραδοσιακό μελοκάρυδο, για γλυκιά ζωή και απόκτηση απογόνων.

Ο χορός

 Το ζευγάρι άνοιξε το χορό με Ρεθεμνιώτικη σούστα. Παρέα με άλλα οχτώ ζευγάρια Κουρητών παρουσίασαν μία νέα χορογραφία με ιδιαίτερο στοιχείο τα μαντήλια που κρατούσαν μεταξύ τους. Ένα έθιμο που οφείλει την εξήγησή του την εποχή που δεν συνηθίζονταν άντρας και γυναίκα να κρατιούνται χέρι-χέρι.

Στη συνέχεια, ακολούθησε ο χαιρετισμός του ζευγαριού και μοιράστηκαν στους καλεσμένους οι μπομπονιέρες πουγκάκια με σχέδιο κρητικής βελονιάς. Κουρήτισσες, συγγενείς και φίλες της νύφης είχαν φροντίσει το περιεχόμενο της κάθε μπομπονιέρας: ένα μπουκαλάκι τσικουδιά, καρύδια, αμύγδαλα και κουφέτα. Τα ίδια καλούδια όπως ακριβώς και στη βάπτιση του 1995.

Ορισμένοι εκλεκτοί που συνέδραμαν με το έργο τους στην υλοποίηση αυτού του γάμου, έλαβαν μπομπονιέρες με επιπλέον ένα εικονάκι του Μιχαήλ Αρχάγγελου και ένα μαντήλι με κρίνους, με τα αρχικά του ζευγαριού.

Οι οικογένειες και οι κουμπάροι έλαβαν χειροποίητες, υφαντές πετσέτες του αργαλειού, από το μοναστήρι της Αγίας Ειρήνης, διακοσμημένες περίτεχνα με παγώνια, ρόδια, μινωικούς κρίνους και το γραφικό από το πλακάκι της εκκλησίας του Αγίου Μηνά.

Στον Σεβασμιότατο Αρχιεπίσκοπο Κρήτης κ.κ. Ευγένιο και στον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Λαοδικείας κ.κ. Θεοδώρητο προσφέρθηκε ένα παραδοσιακό χειροποίητο καλάθι με κρητικά προϊόντα, την πετσέτα του γάμου και μπομπονιέρες. Ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου έλαβε ένα όμοιο καλάθι με την προσθήκη της εικόνας του Αγίου Μηνά, αγιογραφημένη από τον Γενικό Αρχιερατικό επίτροπο της Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, Νικόλαο Νικηφόρο.

Ευχαριστίες

Σειρά τώρα είχαν οι ευχαριστίες. Ο Παττακομανώλης και το ζευγάρι πήραν τον λόγο  από την πίστα του χορού για να ευχαριστήσουν τον κόσμο που τους τίμησε με την παρουσία του. Πρώτος ο πατέρας του γαμπρού μνημόνευσε το έθιμο του χορού της νύφης και διευκρίνισε πως το μαντήλι του χορού το παίρνει ο τελευταίος που θα χορέψει τη νύφη.

 Αναφέρθηκε επίσης, σε ένα ξεχωριστό πρόσωπο για τις δύο οικογένειες και καρδιακό του φίλο, τον μαιευτήρα, χειρουργό γυναικολόγο και Διευθυντή της γυναικολογικής μαιευτικής κλινικής «Ήρα» Κορίνθου, κ. Χρήστο Σεργεντάνη, ο οποίος  έφερε στη ζωή τους δύο νεόνυμφους, και του χάρισε ένα μοναδικό χειροποίητο σκαλιστό μαχαίρι με τα πρόσωπα των Αγίων της οικογένειάς του.

 Στη συνέχεια πήρε το λόγο ο γαμπρός και αναφέρθηκε στην επιθυμία του ζευγαριού, όπως έγραφε και το προσκλητήριο «να μην παιχτεί καμιά μπαλωθιά στο γάμο». Έκανε δε την παράκληση «όσοι βαστούσαν άρματα να τα αφήσουν στη μέση τους», καθώς είναι μια συνήθεια που φέρνει συχνά λύπες στις χαρές.

Όταν ολοκληρώθηκαν οι λόγοι και οι ευχαριστίες ξεκίνησε ο χορός της νύφης, τον οποίο άνοιξε ο Παττακογιώργης και στη συνέχεια με τον χορό του κουμπάρου, το γλέντι άναψε για τα καλά!

Τιμητικές παρουσίες

Στον γάμο παραβρέθηκαν «Κουρήτες» από όλες τις γενιές, εκπρόσωποι από τις τοπικές και εκκλησιαστικές αρχές, εξέχουσες προσωπικότητες από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό, από την Αμερική έως την Αυστραλία και όλοι τίμησαν με την παρουσία τους τους νεόνυμφους.

Ξεχώρισαν με την παρουσία τους ο Δήμαρχος Ρεθύμνης, Γεώργιος Μαρινάκης, ο πρώην Υπουργός Εθνικής Άμυνας, ναύαρχος εν αποστρατεία του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού και επίτιμος Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Ευάγγελος Αποστολάκης, οι αγαπημένοι συγγενείς του Παττακομανώλη, οι διακεκριμένοι λυράρηδες της Κρήτης Χαράλαμπος Γαργανουράκης και Γεώργιος Φραγκιουδάκης, καθώς και ο Αντιδήμαρχος του Δήμου Αθηναίων, Χρήστος Τεντόμας, η Αντιδήμαρχος Ρεθύμνης, Θεοπίστη Μπιρλιράκη, ο Αντιδήμαρχος Πολιτικής Προστασίας Ηρακλείου, Μαρίνος Παττακός, ο τέως Νομάρχης Ηρακλείου, Δημήτρης Σαρρής, η αξιότιμη Ελένη Κεφαλογιάννη, ο διακεκριμένος Έλληνας φιλόλογος, γλωσσολόγος, πανεπιστημιακός καθηγητής, λεξικογράφος, Γεώργιος Μπαμπινιώτης, η δημοσιογράφος και παρουσιάστρια της Ελληνικής Ραδιοτηλεόρασης, Χρύσα Σάμου και ο σύζυγό της, γενικός ιατρός, Γεώργιος Μητρέγκας, ο Πρόεδρος της Παγκρήτιας Ενώσεως, Γεώργιος Μαριδάκης, ο Πρόεδρος του Πνευματικού Ιδρύματος Κρητική Εστία, Αντώνης Μυτιληνάκης, ο  Προέδρος της Κρητικής Ομοσπονδίας Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας και τέως πρόεδρος του Παγκοσμίου Συμβουλίου Κρητών, Αντώνης Τσουρδαλάκης, η ψυχή των Κρητών του Detroit, Γεώργιος Στεφανάκης, ο μεγάλος λαουτιέρης και τραγουδιστής της Κρήτης, Μιχάλης Τζουγανάκης και η οικογένειά του καθώς και ο σπουδαίος μουσικός Μάνος Μουντάκης. Το ζευγάρι τίμησαν επίσης ο Αιδεσιμότατος πρωτοπρεσβύτερος, Χαράλαμπος Καμηλάκης, ο Αιδεσιμότατος πρωτοπρεσβύτερος, Γεώργιος Γαλεράκης, ο Αιδεσιμότατος πρωτοπρεσβύτερος, Θεόδωρος Σηφάκης, ο Πανοσιολογιότατος Αρχιμανδρίτης, Φιλόθεος Κουκουναράς, ο Αιδεσιμότατος Πρωτοπρεσβύτερος Αμπανάβας, Δημήτριος και ο Γενικός Αρχιερατικός επίτροπος της Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, Νικόλαος Νικηφόρος.


Τα δώρα

Στη διάρκεια της βραδιάς, ο κουμπάρος Γιώργος Αλεξάκης χάρισε στον γαμπρό, μια μοναδική πιστόλα του 18^ου αιώνα μέσα σε χειροποίητο, σκαλιστό κασελάκι, με απεικόνιση δύο μορφές λεόντων. Η κουμπάρα, Σταυρούλα Μακρυδάκη χάρισε στη νύφη ένα μοναδικό χειροποίητο κόσμημα από πέρλες και μία γοργόνα, που απεικονίζεται στη σφακιανή φορεσιά του 17^ου αιώνα που συναντάτε στο Μουσείο Μπενάκη, εμπνευσμένο από την ίδια, συνοδευόμενο από όμοια σκουλαρίκια, τοποθετημένα σε χειροποίητο ξύλινο χειροποίητο κασελάκι.

Ο πατέρας του γαμπρού, Παττακομανώλης χάρισε στο ζευγάρι και τον κουμπάρο από μία εικόνα με κεντρικό θέμα τη μορφή του Άη Αστράτηγου και τις μορφές των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων στις άκρες, αγιογραφημένες στην Ιερά Μονή Αγίας Ειρήνης, ως ενθύμιο του γάμου.
Το ζευγάρι είχε ήδη χαρίσει στον κουμπάρο μία ολοκληρωμένη ανδρική κρητική φορεσιά σαλβάρια με ντρέτο γιλέκο, βράκα, βυσσινί ζωνάρι, καπότο καθώς και μία καδένα με τη μορφή των Τεσσάρων Μαρτύρων, όλα τοποθετημένα σε μια χειροποίητη κασέλα με τα αρχικά του. Ξεχωριστό στολίδι το γιλέκο που ήταν περίτεχνα κεντημένο με δύο χρυσοκέντητα σιρίτια, ειδικό σχέδιο για τον γάμο.

Ο δε γαμπρός χάρισε επίσης στη νύφη, ως ενθύμιο της ημέρας του γάμου τους, ένα μοναδικό χειροποίητο γυναικείο ασημοκουκλωμένο κρητικό μαχαίρι, με χρυσά δαχτυλίδια, με σκαλισμένους τους Αγίους των δύο οικογενειών και την παράσταση του Ερωτόκριτου. Ένα ξεχωριστό δώρο κατασκευασμένο από τους Αντώνη Κωνσταντουδάκη και Σταύρο Πατεράκη.

Οι γαμήλιες φορεσιές του γαμπρού, της νύφης και του κουμπάρου καθώς και οι μπομπονιέρες ήταν κεντημένες από τους κατασκευαστές κρητικής φορεσιάς, Άγγελο Θεοδοσίου και Νίκο Σωτηρίου, ενώ οι χειροποίητες ξυλόγλυπτες δημιουργίες που αγκάλιασαν όλα τα δώρα, ήταν δια χειρός του λαϊκού τεχνίτη Μάρκου Κήλη.

Σε όλους τους Κουρήτες που τίμησαν τον γαμπρό φορώντας τα παραδοσιακά σαλβάρια στον γάμο του, ο Παττακογιώργης δώρισε κεχριμπαρένια κομπολόγια από το Μουσείο Κομπολογιού Ναυπλίου.

 Όλες τις στιγμές του γάμου απαθανάτισε μοναδικά με το φωτογραφικό του φακό, όπως μόνο ο ίδιος γνωρίζει, ο Γιώργος Γαβαλάς.

Μαντινάδες

Σε όλη τη διάρκεια του γάμου ακούστηκαν μοναδικές μαντινάδες, ειδικά εμπνευσμένες για το ζευγάρι. Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω                   μαντινάδες του Αντώνη Μαρτσάκη:
 
«Σήμερο Γάμος γίνεται σε Αρχοντικό περβόλι,
και θα πανηγυρίζουνε και οι Αγίοι όλοι.

Ημέρα σαν την σημερνή που ψάλλουν οι Αγγέλοι
χαρά έχει να στεφανωθεί κάθε γονιού κοπέλι.

Μόνο χαρές να έχετε στο διάβα της ζωής σας
και Αστράτηγος να βρίσκεται κάθε στιγμή μαζί σας.

Αχι να μη γνωρίσετε μόνο χαρά και γέλιο
και να γενούν στο σπίτι σας παντοτινά θεμέλιο.

Ιστορικοί θα γράψουνε για τούτο ‘ναι το γάμο
και είμαι διπλά χαρούμενος που ‘χω και ‘γω να κάμω.

Άρχοντα γιος παντρεύεται και παίρνει Αρχοντοπούλα
και εύχομαι να ‘ναι ξομπλιαστά η στη ζωή των ούλα.» (Α.Μ.)

Ιδιαίτερες ήταν οι στιγμές που οι ριζίτες της Παραδοσιακής Παρέας Νέας Κυδωνίας τραγούδησαν ένα νεοριζίτικο της τάβλας, που έγραψε ο κ. Ρηγινιώτης Θεόδωρος για την περίσταση:

« Μα είντα 'ναι τούτη η σύναξη, σαφί πρεπιά και χάρη,
ψηλά στα Ρεθεμνιώτικα, εις το Χρωμαναστήρι;
Γ-ή αγγέλοι χαμηλώνουν γ-ή σταυραετοί πετούνε,
γ-ή Παττακός παντρεύγεται!...»

Καθώς και το αγαπημένο ριζίτικο του Παττακομανώλη για τον Αρχάγγελο Μιχαήλ «Και με τσ’ αγγέλους έκαμα».

Για τον γάμο έγραψε επίσης δύο ξεχωριστά τραγούδια, η Ευγενία Τόλη, Κουρήτισσα δεύτερης γενιάς…

«Νέος σκοπός Της Νύφης»

Εφάνη ολόχαρη η αυγή και τη δροσούλα ρίχνει

Σημάδια της ξεφάντωσης κείνη την ώρα δείχνει

Χορτάρια εβγήκασι στη γης, τα δεντρουλάκια ανθίσα

Κι από τσ’αγκάλες τ’ουρανού γλυκύς βοράς εφύσα

Τα περιγυάλια ελάμπασι κι η θάλασσα εκοιμάτο

Γλυκύς σκοπός εις τα νερά κι εις τα δεντρά εγρικάτο

Ολόλαμπρη και λαμπυρή η μέρα ξημερώνει

Χαίρεται η Ανατολή κι η Δύση καμαρώνει… (Β. Κορνάρος)

Γλυκομηλίτσα της αυλής κι ήντα ‘ναι η ομορφιά σου

Κι ήντα ‘ναι τ’ανθη που θωρώ εις τα χρυσά κλαριά σου;

Κουρήτες και Κουρήτισσες είν’ ανεμαζωμένοι

Από τσι τέσσερις γενιές είναι ξεδιαλεγμένοι.

Σ’αυτό το σπίτι που’ ρθαμε έχουν χαρές μεγάλες

Και να τς΄ αξώσει ο Θεός να δουν ακόμης κι άλλες

Μια νυφοπούλα ντύνεται σ’ ένα γυαλένιο κάστρο

Και μοιάζει στον αυγερινό κι ωσάν τση μέρας τ’ άστρο

Εδά θα τα παινέσομε τα κάλλη του κορμιού σου

Που ‘ναι χαρά της μάνας σου, καμάρι του κυρού σου

Ταχιά θα μπεις στην εκκλησιά ομορφονυφοπούλα

Να σ’ευλοήσει ο Θεός, να βγεις Παττακοπούλα!(Ε.Τόλη)

 

 

«Παινέματα»

Γαϊτανοφρύδα κοπελιά και μερτζανώχειλή μου

Έτσα ομορφιά δεν πάντηξα ποτές εις τη ζωή μου

Λάμπει το προσωπάκι σου σαν τ’ουρανού τ’αστέρι

Να σε χαρεί ο νιο- γαμπρός που θα σε κάνει ταίρι

Κρουσταλλοβραχιωνάτη μου που βάνεις τα μποτώνια

Χίλια καλά στη ζήση σου κι  ευλογημένα χρόνια

Νύφη σ’ ακριβοστόλισαν η μάνα σου κι ο κύρης

Να τα χαρεί τα κάλη σου που θα ’ν’ ο  νοικοκύρης

Καλογνωμάδα σού δωκαν, κι έτσι είσαι μαθημένη

Να σέβεσαι να εκτιμάς , χιλιοκανακεμένη

Ευγενική μου κοπελιά έχεις περίσσα χάρη

Αστράτηγος τον έπεψε το νιο που θα σε πάρει

Τη μέρα τη σημερινή  να την αναστοράστε

Τους στίχους που τραγούδηξα καλά να τσι θυμάστε

Ευχή πέμπω στο σπίτι σας, ευχή στην κεφαλή σας

Σαν τα βουνά να στέκετε κι εσείς κι οι απόγονοί  σας                                 

Στήριγμα να’ στε ο γης τ’ αλλού σ’ ότι καιρό βρεθείτε

Σεβαστικά και ευγενικά, μαζί να πορπατείτε

Αστράτηγος κι οι άγγελοι πάντα να σας- ε- βλέπουν

Κι η Παναγιά με το Χριστό στο σπίτι σας να στέκουν

Μέσα απ’τα φύλλα τση καρδιάς σας εύχομαι να βρείτε

Του Παραδείσου τα κλειδιά ν’ανοίξετε να μπείτε…(Ε .Τόλη)

Ο αντίγαμος…
 Την επόμενη μέρα το μεσημέρι, Κυριακή 21 Αυγούστου 2022, το ζευγάρι αποφάσισε να αναβιώσει άλλο ένα ξεχασμένο αλλά όμορφο έθιμο της Κρήτης, τον αντίγαμο. Στην αυλή του σπιτικού των Παττακών στρώθηκε ένα τραπέζι του παλιού καιρού στην σκιά της κληματαριάς για τους κοντινούς συγγενείς, τους κουμπάρους και τους φίλους του ζευγαριού για να τους ευχαριστήσουν και να τους αποχαιρετήσουν. Οι τάβλες είχαν παραδοσιακά κρητικά εδέσματα και δόθηκαν σε όλους τους καλεσμένους κουλούρια του γάμου για να κρατάνε στον τόπο τους. Γρήγορα βγήκαν τα όργανα, με τον γαμπρό πρώτο να πιάνει την λύρα και να λέει την μαντινάδα:
«Θωρώ δικούς και χαίρομαι φίλους κι αναντρανίζω,
στο σπιτικό των Παττακών σας ε-καλοσωρίζω…»
και έγινε μια παρέα του παλιού καιρού μέχρι τις πρώτες βραδινές ώρες.

Έτσι λοιπόν ξετέλεψε ο γαμός…

«Για να θύμουνται κι ύστερις, όσες γενιές κι α’ρθούνε,
πώς θεμελιώνουντ’ οι φιλιές, πώς δένουν οι γι-αγάπες,
πώς ευλογά ο Αστράτηγος και λουλουδίζει ο κόσμος!...»